Betelgeuze

Het Mysterie van de rode reuzenster Betelgeuze

Een pluim gas bijna zo groot als ons zonnestelsel, barst los van Betelgeuse's oppervlakte in deze animatie, gemaakt van echte observaties door een enorme telescoop in chili. European Southern Observatory/L. Calçada

Astronomen hebben na een zoektocht van vele maanden het mysterie van Betelgeuze's helderheidsdaling misschien opgelost. In het najaar van 2019 begon Betelgeuze - één van de helderste en bekendste sterren aan de hemel - opeens te dimmen. Enkele maanden later, In februari 2020 had de ster ongeveer tweederde van zijn normale helderheid verloren. Betelgeuze, die de schouder vormt van het bekende wintersterrenbeeld Orion is een opgeblazen rode superreus, een massieve ster die in de toekomst zal sterven in een alles vernietigende supernova-explosie. Sommige astronomen speculeerden dat deze "grote helderheidsvermindering" het begin zou kunnen zijn van Betelgeuze's doodsstrijd, en dat de ster binnenkort zou kunnen verdwijnen…

Maar dat gebeurde niet. Betelgeuze keerde in april 2020 terug naar de verwachte helderheidsniveaus, wat de meer prozaïsche verklaringen voor het uitdoven versterkte. Misschien heeft Betelgeuze bijvoorbeeld gewoon een voorbijgaande afkoelingsepisode meegemaakt. Of misschien werd het licht tijdelijk (of gedeeltelijk) geblokkeerd door een stofwolk… Een nieuwe studie ondersteunt het idee van stof, maar suggereert tevens dat afkoeling ook een rol speelde.

Onderzoekers onder leiding van Miguel Montargès, een astrofysicus aan het Observatorium van Parijs en de Université PSL, bestudeerden Betelgeuze voor en tijdens de Grote Verduistering, met behulp van meerdere instrumenten die waren geïnstalleerd bij de VLT (de Very Large Telescope) van de European Southern Observatory in Chili. Het team combineerde deze waarnemingen met gedetailleerde modellering van Betelgeuze, die ongeveer elf keer massiever is dan onze zon, maar wel 900 keer groter… Als je Betelgeuze situeerde op de plek waar de Zon staat, zou deze superreus Mercurius, Venus, de Aarde en Mars opslokken. Samen suggereren de gegevens een waarschijnlijk dim-scenario, dat overeenkomt met eerder onderzoek op basis van waarnemingen met de Hubble Space Telescope. Enige tijd voordat astronomen het dimmen begonnen op te merken, stootte Betelgeuze een enorme gaswolk uit. Toen - in de herfst van 2019 - daalde de temperatuur in de omgeving van de wolk, waardoor een groot deel van het gas snel kon condenseren tot stof. En dit stof blokkeerde veel van Betelgeuze's licht zoals gezien werd vanaf de aarde.

Het sterrenkaartje toont de locatie van de rode superreus Betelgeuze in het sterrenbeeld Orion (De Jager). Betelgeuze kan vrij gemakkelijk worden gezien (zonder telescoop) als de schouderster van Orion. Montargès en zijn collega’s beschrijven in hun rapport, dat op 16 juni j.l. online werd gepubliceerd in het tijdschrift Nature de verschijnselen als volgt: "Onze onderzoeken bevestigen dat de dramatische helderheidsdaling geen indicatie is van een op handen zijnde explosie van Betelgeuze als supernova, maar sommige rode superreuzen vertonen mogelijk weinig of geen teken van hun naderende inéénstorting, jaren tot weken voordat het gebeurt; daarom - hoewel het huidige massaverlies van Betelgeuze zijn ondergang niet lijkt te voorspellen - blijft het mogelijk dat de ster zonder waarschuwing explodeert."

Astronoom Emily Levesque , die werkt aan de Universiteit van Washington, schreef in een beschouwend artikel in hetzelfde nummer van Nature over het onderzoek van Montargès: “Het nieuwe onderzoek zou toepassingen kunnen hebben die verder gaan dan alleen het begrijpen van Betelgeuze, die ongeveer 720 lichtjaar van de aarde verwijderd is (hoewel de berekeningen van de afstand een beetje variëren). Verder geeft zij de onderzoekers een extra compliment: "Deze prachtig gedetailleerde studie van het onverwachte gedrag van Betelgeuze legt de basis voor het ontrafelen van de eigenschappen van een hele populatie sterren. De faciliteiten van de volgende generatie die zijn gericht op het bewaken van de helderheid van sterren in de loop van de tijd, of op het bestuderen van de handtekeningen van stof in de infraroodspectra van sterren, kunnen van onschatbare waarde blijken te zijn voor het uitbreiden van de hier geleerde lessen."

Oorspronkelijk artikel geschreven door Mike Wall (auteur van het boek "Out There", over de zoektocht naar buitenaards leven, hij schrijft ook voor Space.com); vertaling en bewerking: Hans Molema

Deel de pagina met: